Thông qua 57 bài luyện tập cụ thể, tác giả cung cấp những phương pháp thực tiễn và dễ áp dụng trong đời sống hàng ngày, giúp trẻ học cách diễn đạt cảm xúc cũng như kiểm soát hành vi khi tức giận.
Nhận diện nguyên nhân gây giận dữ
Tác giả nhấn mạnh việc hiểu rõ nguyên nhân đằng sau cơn giận của trẻ, chẳng hạn như cảm giác bị bỏ rơi, áp lực học tập hay nhu cầu muốn khẳng định bản thân. Việc lắng nghe và quan sát giúp cha mẹ có thể tìm ra “mấu chốt” của vấn đề để có hướng hỗ trợ phù hợp.
Phương pháp xử lý cơn giận
Sách trình bày các bài tập, ví dụ thực tế để giúp trẻ nhận biết sớm dấu hiệu giận dữ, đồng thời áp dụng những kỹ thuật thư giãn, chuyển hướng chú ý hoặc diễn đạt cảm xúc bằng ngôn từ thay vì hành động bộc phát. Một số hoạt động điển hình như: hít thở sâu, viết hoặc vẽ ra giấy, đếm số, tìm một không gian yên tĩnh để bình tĩnh lại…
1. Nhận Biết Sớm Dấu Hiệu Giận Dữ
Quan sát phản ứng cơ thể
- Căng cơ: Trẻ có thể siết tay, nắm chặt quai hàm, hoặc cảm thấy vùng cổ, vai căng cứng.
- Thay đổi nhịp tim, hơi thở: Nhịp tim đập nhanh hơn, hơi thở gấp gáp.
- Thay đổi sắc mặt: Mặt đỏ, mím môi, chau mày.
Hướng dẫn trẻ gọi tên cảm xúc
- Tác giả khuyến khích cha mẹ trò chuyện cùng trẻ về những cảm xúc khó chịu (cảm thấy “bực mình”, “khó chịu”, “bức bối”…) để trẻ dần có vốn từ vựng miêu tả cơn giận.
- Cha mẹ có thể hỏi: “Con đang cảm thấy thế nào?” hoặc “Con thấy bực chỗ nào trong người?” để trẻ tập trung nhận diện cảm xúc và vị trí cơ thể đang căng thẳng.
2. Kỹ Thuật Thư Giãn, Chuyển Hướng Chú Ý
2.1. Hít Thở Sâu (Deep Breathing)
- Cách thực hiện cơ bản:
- Để trẻ ngồi hoặc đứng thẳng lưng, hai vai thả lỏng.
- Hít vào bằng mũi trong 3-4 giây, tưởng tượng không khí trong lành đi vào phổi.
- Giữ hơi thở trong 2-3 giây (nếu trẻ chịu được).
- Thở ra bằng miệng chậm rãi trong 4-5 giây.
- Lặp lại khoảng 3-5 lần.
- Tác dụng: Giúp điều hòa nhịp tim, giảm bớt sự căng thẳng, đồng thời trẻ tập trung vào quá trình hít thở nên tạm thời “ngắt” mạch suy nghĩ tiêu cực hoặc bực bội.
2.2. Đếm Số (Counting)
- Cách thực hiện:
- Khi trẻ bắt đầu cảm thấy bực bội, có thể hướng dẫn trẻ đếm chậm rãi từ 1 đến 10 (hoặc đến 20, tùy độ tuổi và khả năng kiên nhẫn).
- Mỗi khi đếm, kết hợp hít thở sâu, cố gắng tập trung vào việc đếm, không để ý đến tác nhân gây giận.
- Lợi ích:
- Giúp “khoảng dừng” trước khi trẻ bộc phát hành vi nóng nảy.
- Tạo thói quen phản xạ: hễ giận thì đếm số, giúp trẻ “kéo dài thời gian” để bình tĩnh hơn.
2.3. Chuyển Hướng Chú Ý (Distraction)
- Cách thực hiện:
- Tác giả gợi ý những hoạt động đơn giản để đánh lạc hướng cơn giận, như: chơi đồ chơi yêu thích, lật sách tranh, nghe nhạc, xem một đoạn video ngắn, hoặc ra ngoài hít thở không khí trong lành.
- Thay vì yêu cầu trẻ “đừng giận nữa”, cha mẹ nên chủ động mời gọi: “Con muốn chơi xếp hình hay tô màu một chút không?” để trẻ tự nguyện chuyển sang hoạt động khác.
- Ý nghĩa:
- Giúp trẻ thoát khỏi “vòng xoáy” tiêu cực trong đầu.
- Tạo khoảng cách tâm lý, giúp cơn giận lắng xuống.
2.4. Tìm Một Không Gian Yên Tĩnh (Calm Corner)
- Thiết lập góc yên tĩnh:
- Trong sách, tác giả khuyến khích cha mẹ chuẩn bị một “góc bình tĩnh” trong nhà (có thể là một góc phòng, nơi có gối ôm, thú bông, vài cuốn truyện tranh hoặc một vật gì đó trẻ yêu thích).
- Trẻ được khuyến khích tới góc này bất cứ khi nào cảm thấy bực bội, mệt mỏi hay căng thẳng.
- Cách sử dụng:
- Khi trẻ bắt đầu “bùng nổ” hoặc có dấu hiệu muốn khóc, la hét, cha mẹ có thể gợi ý: “Con muốn vào góc bình tĩnh một lát không?”
- Không nên ép buộc trẻ, hãy để trẻ cảm thấy đó là nơi an toàn, được nghỉ ngơi và có quyền riêng tư.
- Hiệu quả:
- Giúp trẻ tách khỏi tình huống đang gây ức chế, giảm thiểu xung đột trực tiếp.
- Tạo thói quen tự điều chỉnh, tự “xin phép” nghỉ khi cảm thấy không ổn.
3. Diễn Đạt Cảm Xúc Bằng Ngôn Từ (Thay Vì Hành Động Bộc Phát)
3.1. Viết Hoặc Vẽ Ra Giấy
- Mục đích:
- Cho phép trẻ “trút” cơn giận vào tranh vẽ hoặc chữ viết, thay vì la hét, đánh đấm.
- Giúp trẻ nhìn lại sản phẩm (bức tranh hoặc đoạn viết), từ đó dễ dàng nhận ra “à, hóa ra con đang tức giận thế này”.
- Hướng dẫn cụ thể:
- Chuẩn bị giấy và bút màu. Cha mẹ khuyến khích: “Con thử vẽ lại cơn giận của mình xem nó có màu gì, hình dáng ra sao?” hoặc “Con viết cho mẹ biết điều gì làm con bực nhất?”
- Sau khi trẻ hoàn thành, cha mẹ có thể cùng trẻ xem bức vẽ và hỏi nhẹ nhàng: “Con có thấy dễ chịu hơn không? Con muốn chia sẻ gì thêm không?”
3.2. Thử “Đóng Vai” Hoặc “Nói Chuyện” Với Cơn Giận
- Phương pháp:
- Trong một số bài tập, tác giả gợi ý cha mẹ hướng dẫn trẻ tưởng tượng cơn giận như một “nhân vật” (một con quái vật nhỏ, một đám mây đen, hay bất kỳ hình ảnh nào trẻ nghĩ ra).
- Trẻ có thể nói chuyện với “nhân vật” đó: “Này quái vật giận dữ, tại sao ngươi lại đến? Ngươi làm tôi cảm thấy khó chịu quá!”
- Việc nhân hóa cơn giận giúp trẻ tách biệt bản thân khỏi cảm xúc tiêu cực, đồng thời có cảm giác chủ động hơn.
- Ý nghĩa:
- Trẻ học cách đối thoại, diễn đạt nguyên nhân gây khó chịu.
- Tạo sự sáng tạo, giúp trẻ dễ dàng “giải tỏa” thay vì giữ cơn giận trong lòng.
4. Hướng Dẫn, Đồng Hành Cùng Trẻ Thực Hành
4.1. Lập Kế Hoạch “Xử Lý Cơn Giận” Trước
- Tại sao cần kế hoạch trước?
- Khi trẻ đang tức giận đỉnh điểm, rất khó để trẻ lắng nghe hay học cách mới. Do đó, tác giả khuyên cha mẹ nên “tập dượt” với trẻ khi cả hai đều đang bình tĩnh.
- Cha mẹ và trẻ cùng nhau thống nhất: “Nếu lần sau con giận, con sẽ thử hít thở sâu và đếm đến 10. Nếu vẫn còn khó chịu, con sẽ đi sang góc bình tĩnh.”
- Lợi ích:
- Trẻ cảm thấy được tôn trọng, có tiếng nói trong việc chọn phương pháp hạ hỏa.
- Khi cơn giận xảy ra, cả cha mẹ và trẻ đều đã biết nên làm gì, giảm bớt căng thẳng, xung đột.
4.2. Khích Lệ và Công Nhận Tiến Bộ
- Khuyến khích “bản thân trẻ”
- Mỗi khi trẻ áp dụng thành công một bài tập (ví dụ: hít thở sâu thay vì hét lên), cha mẹ cần khen ngợi cụ thể: “Mẹ thấy con đã dừng lại để hít thở, như thế con đã rất cố gắng kiểm soát bản thân.”
- Điều này tạo động lực để trẻ duy trì thói quen tốt.
- Không nên “trừng phạt” khi trẻ chưa thành công
- Nếu trẻ vẫn lỡ nổi nóng hoặc không kịp áp dụng kỹ thuật, hãy kiên nhẫn, nhẹ nhàng nhắc lại phương pháp.
- Mục đích là để trẻ rút kinh nghiệm, không tạo thêm áp lực hay cảm giác tội lỗi.
5. Một Số Lưu Ý Khác
- Thời gian và sự kiên nhẫn:
- Việc hình thành kỹ năng kiểm soát cơn giận đòi hỏi thời gian, nhất là với trẻ nhỏ. Cha mẹ không nên kỳ vọng kết quả tức thì.
- Làm gương cho trẻ:
- Tác giả nhấn mạnh vai trò của cha mẹ trong việc tự kiểm soát cơn giận của chính mình. Trẻ học hỏi rất nhiều từ cách cha mẹ xử lý stress, xung đột hàng ngày.
- Kết hợp vận động và sinh hoạt lành mạnh:
- Thói quen tập thể dục, ăn uống, ngủ nghỉ điều độ cũng được nhắc đến như yếu tố hỗ trợ. Khi cơ thể khỏe mạnh, trẻ dễ dàng duy trì trạng thái tâm lý ổn định, ít cáu giận hơn.
- Tạo môi trường giao tiếp tích cực:
- Cha mẹ nên khuyến khích trẻ bày tỏ ý kiến, không phán xét, không so sánh trẻ với bạn bè hay anh chị em. Điều này giúp trẻ giảm ức chế và áp lực, hạn chế nguy cơ bùng nổ giận dữ.
Kỹ năng giao tiếp và đồng hành cùng trẻ
Cuốn sách cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giao tiếp tôn trọng và tích cực. Cha mẹ nên lắng nghe không phán xét, cho trẻ cơ hội bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc. Tác giả hướng dẫn cách khuyến khích trẻ chia sẻ, đồng thời hướng dẫn cha mẹ cách đặt câu hỏi mở, tạo môi trường tin cậy để trẻ thoải mái “giải tỏa” thay vì dồn nén.
Xây dựng thói quen, tạo môi trường tích cực
Bên cạnh các phương pháp xử lý tình huống tức thời, tác giả còn đề xuất xây dựng thói quen sinh hoạt, chế độ dinh dưỡng và không gian sống phù hợp để giảm căng thẳng cho trẻ. Ví dụ, duy trì giờ ngủ ổn định, hạn chế thiết bị điện tử quá mức, hay dành thời gian vận động thể chất đều đặn để giải phóng năng lượng tiêu cực.
